Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu(Makale-1)

İrfan Göksu-Tamer Çevik: “Özel Eğitime Giriş” Adana-2004 adlı eserin Hiperaktivite ile ilgili bölümüdür.

1- Bir planı takip etmekte güçlük (büyük şevkle başlayıp devam ettirememe)

• Geniş kapsamlı konuları, anlaşılabilir küçük parçalara ayırın.

• Öğrenciyle birlikte bir sorgulama yöntemi kullanın; bunu yapabilmesi için neye gereksinimi olduğunu sorun.

• Elde edilebilir amaca ulaşıncaya dek bu soruyu sormaya devam edin.

• Her bir basamağı başarıp geçebilmesi için gerekli zaman sınırını açıkça belirleyin (öğrencinin gidişatını sıklıkla izleyin).

2- Özgün görevleri tamamlamada, sıralama ve basamakları tamamlamada güçlük (örneğin bir kitabın özetini çıkarma, paragraf düzenleme v.s)

• Görevi elverişli ve çalışabilir parçalara ayırın.

• Görevleri nasıl tamamlayacağına ve basamaklara ayıracağına dair örnek verin

3- Bir aktivite veya ödevi tamamlamadan diğerine geçme

• Tamamlanmış bir işin ne demek olduğunu açıklayın (Matematik çalışman altı problemi eksiksiz ve doğru yaptığında bitecek, bunu bitirmeden diğerine başlama)

4- Verilen yönergeleri izlemede güçlük

• Yönergeleri vermeden önce öğrencilerin dikkatini çekin, uyarıcı ipuçları verin, sözel yönergeleri yazılı olarak yazın.

• Bir seferde tek yönerge verin, yönergeyi söyledikten sonra anlayıp anlamadıklarını kontrol için öğrencilere söylediğinizi tekrarlatın.

5- Önem sırasına koymada güçlük (Az önemliden çok önemliye)

• Ödev ve görevleri öncelik sırasına koyun.

• Öğrenciye yardımcı olacak bir model veya örnek gösterin, örneğin pano yapın ve sık sık ona bakmasını hatırlatın

6- Zaman içinde dikkatini vermesinde ve sürdürmesinde azalma

• Ödevin büyüklüğünü azaltın, miktardan çok kalitesine dikkat edin

• Pozitif pekiştireçlerin sıklığını artırın, doğru yaptığı zamanları övücü sözlerle ona belirtin.

7- Ödevleri tamamlamada güçlük

• Her bir ödevi tamamlamak için gerekli bütün basamakları tanımlayın ve/veya listeleyin.

• Ödevleri yeterli zamansal bölümlere ayırın.

• Ödevin tamamlanıp tamamlanmadığını sık kontrol edin.

• Her bir konuda ona yardımcı olacak çalışma arkadaşı belirleyin.

8- Bellek gerektiren görevlerde güçlük

• Yönergelerin söylenerek, yazılarak, gösterilerek ve yaptırılarak verilmesi. Konuyu hatırlaması için alçak sesle ipucu verin.

• Çalışma yönergesi olarak bellek yöntemleri kullanın (hatırlatıcı ipuçları, görselleştirme, okuduğunu kendi kendine anlatması)

9- Test almada güçlük

• Test için ek zaman verin. Test teknikleri öğretin, ve test yerine sözlü sınavları tercih edin.

• Açık, okunabilir ve karışık olmayan test formları kullanın. Cevap formunda sorular arasında uygun boşluk bırakın. Mümkünse her sorunun karşısına gelen şıkları koyu veya açık boyalı cevap formu kullanın.

10- Sözel olmayan uyaranları anlayamama (vücut dilini yanlış yorumlama v.s)

• Sözel olmayan ipuçlarının ne anlama geldiğini öğretin (susma işaretinin ne anlama geldiğini açıklayın)

• Yazılmış metinlerde kafasının karışması (paragrafın ana fikrini çıkarmada güçlük, küçük ayrıntılara daha fazla dikkat harcama)

• Okunan metnin ana fikrinin altını çizmesi veya asetatla boyayıp, sonra çizili yerlerin deftere yazılmasını sağlayın.

• Okunan metnin önemli noktalarının taslağını çıkarın (öğretmen yapacak).

• Ana hat, ana fikir, detay kavramlarını öğretin.

• Metnin veya bölümün kasede almasını sağlayın.

11- Yazılmış metinlerde kafasının karışması (paragrafın ana fikrini çıkarmada güçlük, küçük ayrıntılara daha fazla dikkat harcama)

• Öğrencilere sunulan dersin yazılı metinini verin.

• Öğrenciler dersin kopyalarını arkadaşlarına dağıtması ve kendi notlarıyla arkadaşlarının tuttuğu notları karşılaştırmasının sağlayın.

• Önemli bilgileri gösteren görsel ve işitsel çatısını çıkarın.

• Teyp kaydı kullanımını yüreklendirin.

• Anahtar kelimeleri öğretin ve vurgulayın (sonraki…. , en önemli noktası….. v.s)

12- Görev veya aktivitelerde dikkati sürdürmede güçlük (dış uyaranlarla dikkatin kolayca dağılması)

• Dikkatini ödüllendirin. Görevleri küçük parçalara bölün, zamanında bitirdiğinde ödüllendirin.

• Mümkünse kulaklık, kabin, sessiz yer sağlayın.

13- Dağınıklık, dikkatsizlik

• Düzenleme becerilerini öğretin. Öğrencinin gerekli malzemelerini ve ödevlerinin gösteren günlük, haftalık, aylık tablolar hazırlayın. Dağınıklığı azaltmada ödevleri verme ve geri almada, her bir öğrenci için uygun yöntemler belirleyin

• Defter kontrolü ve uygun sayfa düzeni varsa ödüllendirin.

• Anlaşılır çalışma tabloları ve yazılı bilgilendirme sağlayın.

• Günlük rutinleri belirleyin, öğrencinin yapmasını istediğiniz şeyler için model oluşturun (örnek gösterin.)

• Düzenlemede yardım edecek bir arkadaş ile eşleştirin.

• Öğrencinin malzemelerinin belirli yerlere koymasını sağlayın (örneğin kalemlerini kalem kutusuna koymasını sağlayın)

• İstediğiniz davranışları sık sık hatırlatın.

14- Kötü el yazısı

• Mümkünse bilgisayar ve daktilo kullanmasına müsaade edin

• Yazısı okunaksızsa, ödevleri kasete okusun veya sözlü bildirsin.

• El yazısı için cezalandırmayın, kullandığı herhangi yöntemi kabul edin.

• Kalemin tutulacak kısmının plastik olmasına izin verin

15- Elle yazarken zorluk çekme (örneğin elle yazarken yorulma vs)

• Kısa ödevler verin

• Ödevlerini yapmada alternatif modeller oluşturun (teybe kaydetme, sözlü anlatma, daktilo ile yazma vs)

• Kalemin tutulacak kısmının plastik olmasına izin verin

16- Çalışma alışkanlığının yetersiz olması

• Çalışma alanlarına özgün okuma, not alma, ana fikirlerini, çerçevesini çıkarmak için çalışma yöntemleri gösterin.

17- Yetersiz kendini değerlendirme

• Ağzından çıkanı kulağının duyması için yöntemler (dur-bak-dinle)

• İşini bitirip dinlendikten sonra, yazdığını tekrar kontrol etmesini sağlayın

18- Yazı yazmada yavaşlık veya üretken olamama (10 dakikalık yazının saatlerce sürmesi)

• Görevi tamamlamada alternatif yöntemler kullanmasına izin verin (daha az yazı yazmasını gerektiren sözlü sunum, bant kaydı, görsel sunu, grafikler, harita ve resimler vs)

• Yazmak için alternatif metotlar kullanmasına izin verin (daktilo, bilgisayar, yazıcı vs)

19- Belirgin dikkatsizlik (başarısızlık, hayalci, orada yokmuş gibi davranma)

• Yönergeleri vermeden önce dikkatini çekin (nasıl dikkat edeceğini anlatın. Ben konuşurken bana bak, konuşurken gözlerime bak). Yönergeleri tekrarlamasını isteyin.

• Öğrencinin derse aktif katılımını sağlayın (etkileşimli katılım vs).

20- Sessiz çalışmada güçlük, dersi bölmeden sürdürmede güçlük

• Çocuğu öğretmene yakın oturtun.

• Uygun davranışları ödüllendirin (başarılarını kaçırmayın)

• Uygunsa çalışma kabinleri kullanın.

21- Uygunsuz, dikkat çekici davranışlarda bulunma (sesli konuşma, abartılı davranışlar, çocuklara sürekli “ama” deme, dürtükleme, diğer çocuklarla dalga geçme)

• Birinin dikkatinin nasıl çekilebileceğini öğretin.

• Uygun davranışlarını yakalayın ve pekiştirin.

22- Sıklıkla aşırı konuşma

• El işaretlerini öğretin ve konuşup konuşmayacağını el işaretleriyle ifade edin.

• Duyduğunda emin olun ve dinlemesini pekiştirin.

23- Geçiş yapmada güçlük (aktiviteden aktiviteye, sınıftan sınıfa); kalemini bulmada aşırı zaman harcar, vazgeçer, bir önceki işi bırakmayı reddeder, değişiklik sırasında ajite gözükür.

• Çocuğu geçişlere hazırlayın, geçişin ne zaman olacağı konusunda (şimdi bu işi tamamlıyoruz, bundan sonra ……) ve geçiş için gerekli olanlar hakkında detaylı bilgi verin.

• Rutin bir iş için gerekli malzemeyi belirleyip söyleyip gösterin. Her görevi tamamlaması için gerekli basamakları listeleyin.

• Bütün malzemeleri için özgün yerler belirleyin (kalemi kalem kutusuna, defterler sıraya)

• Düzenli bir arkadaşından yardım almasını sağlayın.

24- Gerekli yerlerde sabit kalamama

• Kalkıp dolaşması için fırsatlar verin (tahtayı sildirme)

25- Elleri ayakları kıpır kıpır olma, kıvranma veya oturduğu yerde objelerle oynama

• Görevleri küçük küçük bölümlere ayırın, başarıları için olumlu pekiştireçler kullanın.(Bu davranışlar sıklıkla engellenme ve hayal kırıklığı sonucu olur)

• Alternatif hareketlere izin verin.

26- Soru tamamlanmadan cevap yapıştırma, diğerlerinin cevaplarına müdahale etme veya araya girme.

• Öğrencinin davranışlarını yakından takip ve kontrolü için öğretmene yakın oturtun.

• İstediğiniz davranışları belirleyin (ona beklediğiniz davranışlarını anlatın)

27- Zor durumlarda ve yarış durumlarda huzursuzluk, hırçınlık, sıkıntı (atletizm veya akademik)

• Olayı birey için yarışmadan ziyade eğlenceli hale getirme

• Zamana karşı yarışmalardan çok, takım ve sınıf çalışmalarına ve birlikte çalışmaya yöneltme.

28- Takım veya büyük grup çalışmalarında uygunsuz davranışlar (sırasını bekleyememe)

• Sorumluluk gerektiren işler (takım kaptanlığı, topların dağıtımı ve bakımı, puan yazma gibi) ve lider rolü verin.

• Öğrencinin öğretmene yakın olmasını sağlayın.

29- Olası sonuçlarını dikkate almadan fiziksel tehlikesi olan eylemlere sıklıkla girme.

• Tehlikeli durumları sezip ilerisi için plan kurun

• Dur-bak-dinle uygulayın.

• Sorumluluk sahibi arkadaşıyla eşleştirin (bıkkınlık gelmesin diye arkadaşlarını değiştirin)

30- Erişkinlerle kötü etkileşim. Otoriteyi reddetme, bir şeyi yapmada inatlaşma.

• Olumlu dikkati sağlayın.

• Uygunsuz davranışları konusunda bireysel olarak görüşün (yapıyor olduğun şey budur, bunu elde etmek tarzın şöyledir……)

31- Kendini sık eleştirme, yetersiz kişisel bakım ve postür, kendisi ve başkaları hakkında olumsuz yorumlar, düşük kendilik algısı

• Başarı için yapılandırın.

• Kişinin kendini izlemesini öğretin, düzelmeleri pekiştirin, kendini sorgulayıcı yöntemler öğretin (Ben ne yapıyorum, yaptığım şey başkalarını nasıl etkileyecek?)

• Güçlü olduğu yönleri göstermesi için fırsat tanıyın.

• Olumlu tanınmasını sağlayın.

32- Yapılandırılmamış zamanları kullanmada güçlük (teneffüs, koridor, kütüphane, yemek odası yerlerde nasıl davranması gerektiği)

• Planlanmamış aktivitelerde belirli amaçlar belirleyin (kütüphaneye gitmenin amacı) .

• Grup oyunlarına katılımını yüreklendirin.

33- Evdeki veya okuldaki aktiviteleri için gerekli eşyaları kaybetme (örneğin kalem, kitap, önceki ödevler)

• Düzenli olmasına yardım edin. Sıklıkla defterlerini kontrol edin, her nesnenin olması gereken yerde olmasını sağlayın.

• Düzenliliğini pekiştirin.

34- Zamanı kötü kullanma (oturma)

• Hatırlatıcı ipuçlarını öğretin (omzuna nazikçe dokunun, el işaretleri vs.)

• Dikkat eden kişinin nasıl göründüğünü anlatın (sen dikkat ettiğinde şöyle…. gözüküyorsun)

• Küçük bir iş için yeterli zaman verin, kesin tamamladıktan sonra olumlu tarzda pekiştirin.

• Kendini gözlemesi için anlaşma, zamanlayıcı kullanın.
• * Bu makale, hiçbir düzenleme yapılmadan, yazıldığı şekilde alıntılanmıştır. Özel Melekler Evi Rehabilitasyon Merkezi, yazı içeriğinde bulunabilecek rahatsızlık verici kelime ve ifadelerden sorumlu değildir.