Zihin Engelli Çocuk ve Kaynaştırma Eğitimi

Hazırlayan: Erdi Kanbaş – Özel Eğitim Uzmanı
e-posta: ekanbas@mynet.com

Zihin engelli çocukların toplum tarafından kabul edilen beceri ve davranışları kazanıp, toplumun birer parçası olarak yaşayabilmeleri büyük ölçüde aldıkları eğitim ile mümkündür. Bu çocukların eğitimine yönelik düzenlemeler çeşitlilik göstermekle birlikte, zihin engelli çocukların toplumsal değerleri kazanabilmeleri ve yaşadığı çevreyle uyumlu bir yaşam sürmelerine olanak sağlayacak eğitsel düzenlemelerden biri de kaynaştırmadır.

Kaynaştırma, gerektiğinde sınıf öğretmenine ve/veya engelli öğrenciye destek özel eğitim hizmetleri sağlanması koşulu ile engelli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilmesidir. Kaynaştırma eğitsel bir kavramdır ve özel gereksinimli çocukların uygun öğretim desteğiyle normal sınıf ortamlarına yerleştirme uygulamasıdır. Kaynaştırma eğitiminde önemli olan, kaynaştırmanın engelli çocuğun yerleştirilme yeri olmasından çok, engelli çocuğun gereksinimlerinin karşılanacağı ve bu amaca yönelik olarak düzenlenecek ortam olmasıdır.

Kaynaştırma uygulamalarının temelinde, kaynaştırmanın normal ve zihin engelli çocukların arkadaşlık ilişkilerini geliştirdiği, eğitim ve öğrenme ortamlarını zenginleştirdiği varsayım yatmaktadır. Ayrıca, iyi düzenlenmiş bir sosyal çevre de kaynaştırmanın avantajlarından biri olarak görülmektedir. Kaynaştırma eğitiminin gerekliliğini savunanların normal eğitim ortamının yeğlenmesine gerekçe olarak ise, ayrı eğitim ortamlarındaki engelli çocukların sadece birlikte eğitimden menedilmiş olmaları değil, aynı zamanda kendi yaşıtlarından da soyutlanmış olmaları göstermektedirler. Engelli olsun ya da olmasın, her çocuğun kendine özgü özelliklere sahip olmaları nedeniyle, her bir çocuğun gelişiminin kendi içinde değerlendirilmesi gerekliliği, engelli çocukların normal eğitim ortamlarında eğitim alabilmeleri için bir başka neden olarak gösterilmektedir.

Engelli çocukların normal eğitim ortamlarında eğitim almaları demek, bu çocuklara da engelli olmayan çocuklarla eşit eğitim fırsatı vermek demektir. Eşit eğitim fırsatı ise her çocuğun, engelli-engelsiz diye ayrılmaksızın, aynı eğitsel deneyime ulaşabilmesini sağlamaktır.

Kaynaştırma uygulamalarının sağlayacağı sosyal ortamlar, zihin engelli çocukların önemli sosyal becerileri kazanmalarına ve toplum tarafından kabul edilen davranışların öğrenilmesine fırsat sağlamakta ve olumlu sosyal değişimleri açığa çıkarmaktadır. Bu açıdan iyi düzenlenmiş kaynaştırma sınıfları, zihin engelli çocukların sosyal değişmelerinde ve gelişimlerinde önemli bir fırsat olarak görülmektedir. Ancak tüm bunların olabilmesi, iyi düzenlenmiş kaynaştırma uygulamaları ile sınıf öğretmeninin ve normal akranlarının zihin engelli öğrenciyi kabul etmesi ve onunla etkileşimde bulunması ile mümkündür. Aksi takdirde zihin engelli öğrencilerin kaynaştırma sınıflarına yerleştirilmesi ile bu çocuklar sınıfta fiziksel olarak kaynaşabilir fakat bu durum normallerle engelli çocuklar arasında sosyal kaynaşmanın olacağı ve engelli çocukların normal akranları tarafından sosyal kabul göreceği anlamına gelmemektedir.

Gerek iyi düzenlenmemiş kaynaştırma uygulamaları, gerekse zihin engelli çocukların akranları ile sosyal etkileşimlerindeki yetersizlikleri ve yaşına uygun olmayan davranışları yalnızca engelli olmayı zorlaştırmamakta, aynı zamanda normal akranlarıyla etkileşim fırsatlarını da zorlaştırmaktadır. Bu durum zihin engelli öğrencilerin kaynaştırma sınıflarında sıklıkla sosyal problemler yaşamalarına neden olmaktadır.

Kaynaştırma sınıflarına devam eden zihin engelli öğrencilerin bu sınıflarda yaşadıkları problemlere ilişkin olarak yapılan araştırmalar incelendiğinde, zihin engelli öğrencilerle akranları arasında ciddi problemler bulunduğu, normal akranları tarafından red edildiği, alay edildiği, izole edildiği (ayrıştırıldığı) ve sosyal aktivitelerden dışlandığı, sosyal kabul düzeylerinin diğer öğrencilerden daha düşük, red edilme düzeylerinin ise daha yüksek olduğu, sınıftaki sosyal ağ içerisindeki yerlerinin uç noktalarda olduğu görülmektedir. Ayrıca bu öğrenciler normal sınıf arkadaşlarıyla grup grup karşılaştırıldıklarında , grup olarak da normal akranlarına göre daha düşük bir statüye sahip oldukları görülmektedir. Öte yandan, normal öğrencilerde, zihin öğrencilerle girdikleri sosyal etkileşimlerde bu çocuklara karşı daha çok yetişkin rolleri sergilemekte, bu durumda zihin engelli öğrenci ile normal akranı arasında çocuk-çocuğa etkileşimin meydana gelmesini engellemektedir. Oysa iyi düzenlenmiş kaynaştırma uygulamalarının engelli bireyler kadar normal akranlarına da hoş görülü olma,bireysel farklılıkları kolay kabul etme, kendisine ve çevresine karşı daha hoşgörülü olma düşünceleri geliştirme gibi çeşitli faydaları bulunmaktadır.

Kaynakça: